استاندارد ISO 14001

مقدمه :

از هر نوع كه باشند علاقمند به دستيابي و اثبات عملكرد صحيح زيست محيطي خود مي باشند . آنها اين ادعا را ازطريق كنترل تاثير فعاليتها ، محصولات يا خدمات خويش بر محيط زيست با توجه به خط مشي و اهداف كلان زيست محيطي خود اثبات مي نمايند . اين كار در قالب قوانيني كه به طور روزافزون سخت گيرانه تر مي شوند با بهره گيري از خط مشي هاي اقتصادي و ساير اقدامات در جهت افزايش حفاظت محيط زيست و گسترش توجه همه جانبه از سوي طرفهاي ذينفع نسبت به موضوعات زيست محيطي و از جمله توسعه پايدار ، انجام مي گيرد . استانداردهاي مديريت زيست محيطي به اين منظور تهيه شده اند كه عناصر يك سيستم مديريت زيست محيطي موثر را براي سازمانها فراهم نمايند تا بتوانند با ساير الزامات مديريت ادغام شوند و سازمانها را در دستيابي به اهداف زيست محيطي و اقتصادي ياري نمايند .

اين استاندارد الزامات يك چنين سيستم مديريت زيست محيطي را مشخص مي نمايد و طوري نوشته شده است كه در تمام سازمانها از هر نوع و اندازه اي كاربرد داشته باشد و شرايط گوناگون جغرافيايي، فرهنگي و اجتماعي را نيز در برگيرد . موفقيت اين سيستم به تعهد تمامي كاركنان در كليه سطوح و امور سازماني به خصوص مديريت رده بالا بستگي دارد . چنين سيستمي سازمان را به ايجاد و ارزيابي كارآيي روشهاي اجرايي براي تعيين خط مشي و اهداف كلان زيست محيطي ،‌ دستيابي به انطباق با آنها و اثبات اين انطباق به ديگران قادر مي سازد .

هدف كلي اين استاندارد ، پشتيباني از حفاظت محيط زيست و پيشگيري از آلودگي است به طوري كه با نيازهاي اجتماعي ، اقتصادي در تعامل باشد . اين استاندارد فقط الزاماتي را بيان مي دارد تا براي مقاصد گواهي كردن ، ثبت كردن و يا مقاصد خود اظهاري به طور عيني براي انجام مميزي مورد استفاده قرار گيرد .

سازمانهايي كه نياز به راهنمايي كلي تر درباره طيف وسيعي از موضوعات سيستم مديريت زيست محيطي دارند بايستي به استاندارد ايران ايزو 14004 ( سيستمهاي مديريت زيست محيطي ـ راهنمايي هاي كلي درباره اصول ، سيستمها و فنون پشتيباني ) مراجعه نمايند . پذيرش و اجراي طيفي از فنون مديريت زيست محيطي به صورتي نظام يافته مي تواند در جهت حصول نتايج بهينه براي تمام طرفهاي ذينفع موثر باشد . با اين همه ،‌ پذيرش اين استاندارد به خودي خود نتايج بهينه زيست محيطي را ضمانت نخواهد كرد. به منظور دستيابي به اهداف كلان زيست محيطي ، سيستم مديريت زيست محيطي بايستي در موارد مقتضي و هرگاه از لحاظ اقتصادي توجيه پذير باشد ، سازمانها را به بررسي اجراي بهترين فن آوري موجود تشويق نمايد . به علاوه مقرون به صرفه بودن چنين فن آوري بايستي به طور كامل مد نظر قرار گيرد .

اين استاندارد و استانداردهاي سيستمهاي مديريت كيفيت سري ايران ـ ايزو 9000 داراي اصول سيستم مديريت مشتركي هستند . سازمانها مي توانند از يك سيستم مديريت موجود سازگار با استانداردهاي سري ايران ـ ايزو 9000 به عنوان پايه اي براي سيستم مديريت زيست محيطي خود استفاده نمايند . بايد توجه داشت كه كاربرد عناصر مختلف سيستم مديريت ممكن است به جهت مقاصد متفاوت و طرفهاي ذينفع مختلف ،‌ باهم تفاوت داشته باشند . در حالي كه سيستم مديريت كيفيت به نيازهاي مشتري توجه دارد ،‌ سيستمهاي مديريت زيست محيطي نيازهاي طيف وسيعي از طرفهاي ذينفع و نيازهاي در حال تحول جامعه براي حفاظت محيط زيست را مد نظر قرار مي دهد .

سيستمهاي مديريت زيست محيطي :

1 – دامنه كاربرد ( SCOPE ) :

اين استاندارد الزاماتي را براي يك سيستم مديريت زيست محيطي مشخص مي نمايد تا يك سازمان بتواند خط مشي و اهدافي را با در نظر گرفتن الزامات قانوني و اطلاعات راجع به پيامدهاي بارز زيست محيطي تدوين نمايد . كاربرد آن در خصوص آن دسته از جنبه هاي زيست محيطي است كه سازمان مي تواند تحت كنترل داشته باشد و بتوان انتظار داشت كه بر آنها تاثيرگذار باشد اين استاندارد خود بيانگر معيارهاي عملكرد زيست محيطي خاصي نيست .

اين استاندارد در مورد هر سازماني كه مايل به اعمال موارد زير باشد كاربرد دارد :

الف ) اجرا ، نگهداري و بهبود يك سيستم مديريت زيست محيطي .

ب ) حصول اطمينان از انطباق با خط مشي زيست محيطي كه خود تعيين كرده است .

ج ) اثبات اين انطباق به ديگران .

د ) درخواست گواهي / ثبت سيستم مديريت زيست محيطي خود توسط يك سازمان بروني

ه ) تعيين انطباق با اين استاندارد و اظهار آن توسط خود سازمان

تمام الزامات مندرج در اين استاندارد به منظور لحاظ شدن در هر سيستم مديريت زيست محيطي در نظر گرفته شده اند .گستره كاربرد آن به عواملي مانند خط مشي زيست محيطي سازمان ، ماهيت فعاليتهاي آن و شرايطي كه در آن فعاليت مي نمايد بستگي دارد .

2 – استاندارد مرجع ( NORMATIVE REFRENCES ) :

در حال حاضر اين استاندارد داراي استاندارد مرجعي نيست .

3 – تعاريف ( DEFINITIONS ) :

در اين استاندارد اصطلاحات با تعاريف زير به كار برده مي شوند :

3-1- بهبود مستمر ( Continual Improvement ) :

فرآيند ارتقاي سيستم مديريت زيست محيطي براي دستيابي به بهبودهايي در عملكرد زيست محيطي كلي در راستاي خط مشي زيست محيطي سازمان .

3-2- محيط زيست ( Environment ) :

محيطي شامل هوا ، آب ،‌ خاك ، منابع طبيعي ، گياهان ، جانوران ، انسان و روابط متقابل بين آنها كه سازمان در آن فعاليت مي نمايد .

يادآوري : محيط در اين تعريف از درون يك سازمان تا سيستم جهاني را در بر مي گيرد .

3-3- جنبه زيست محيطي ( Environmental Aspect ) :

بخشي از فعاليتها ، محصولات يا خدمات يك سازمان كه بتواند با محيط زيست تاثير متقابل داشته باشد .

يادآوري : جنبه زيست محيطي بارز ،‌ آن جنبه زيست محيطي است كه پيامد زيست محيطي بارزي داشته يا بتواند داشته باشد .

3-4- پيامد زيست محيطي ( Environmental Impact ) :

هر تغييري در محيط زيست ، اعم از نامطلوب يا مفيد كه تمام يا بخشي از آن ناشي از فعاليتها، محصولات يا خدمات يك سازمان باشد .

3-5- سيستم مديريت زيست محيطي ( Environmental Management System ) :

بخشي از كل سيستم مديريت كه شامل ساختار سازماني ، فعاليتهاي طرح ريزي ، مسئوليتها ،‌ اعمال ، روشها ، فرآيندها و منابع براي تهيه ،‌ اجرا ، حصول ، بازنگري و حفظ خط مشي زيست محيطي است.

3-6- مميزي سيستم مديريت زيست محيطي ( Environmental Management System Audit ) :

فرآيند تصديق نظام يافته ( سيستماتيك ) و مدون براي يافتن و ارزيابي شواهد به طور عيني به منظور تعيين اينكه آيا سيستم مديريت زيست محيطي سازمان با معيارهاي تعيين شده توسط سازمان براي مميزي سيستم مديريت زيست محيطي انطباق دارد يا نه و اعلام نتايج اين فرآيند به مديريت .

3-7- هدف كلان زيست محيطي ( Environmental Objective ) :

هدف زيست محيطي فراگير ، برگرفته از خط مشي زيست محيطي ، كه يك سازمان خود را مقيد به حصول آن مي داند و حتي المقدور به صورت كمي بيان مي گردد .

3-8- عملكرد زيست محيطي ( Environmental Performance ) :

نتايج قابل اندازه گيري سيستم مديريت زيست محيطي ، مربوط به كنترل جنبه هاي زيست محيطي توسط يك سازمان ، بر مبناي خط مشي ، اهداف كلان و اهداف خرد زيست محيطي آن .

3-9- خط مشي زيست محيطي ( Environmental Policy ) :

بيانيه اعلام شده توسط سازمان راجع به مقاصد و اصول آن در رابطه با عملكرد زيست محيطي كلي سازمان كه چارچوبي براي اقدام و براي تعيين اهداف كلان و اهداف خرد زيست محيطي آن به دست مي دهد .

3-10- هدف خرد زيست محيطي ( Environmental Target ) :

الزام عملكردي تفصيلي حتي المقدور به صورت كمي بيان شده و قابل اعمال در سازمان يا بخشهايي از آن كه از اهداف كلان زيست محيطي برگرفته مي شود و لازم است به منظور دستيابي به آن اهداف كلان ،‌ تعيين و برآورده شود .

3-11- طرف ذينفع ( Interested Party ) :

فرد يا گروهي كه به عملكرد زيست محيطي يك سازمان مربوط مي باشد يا از آن تاثير مي پذيرد .

3-12- سازمان ( Organization ) :

شركت ، بنگاه ، اداره ، مجتمع كاري ، نهاد مسئول يا موسسه ، يا بخش يا تركيبي از آنها ،‌ اعم از ثبت شده يا نشده ،‌ دولتي ، عمومي يا خصوصي كه داراي وظايف و تشكيلات اداري خاص خود باشد .

يادآوري : در سازمانهايي كه بيش از يك واحد كاري دارند هر كدام از واحدهاي كاري را مي توان يك سازمان تلقي كرد .

3-13- پيشگيري از آلودگي ( Prevention of Pollution ) :

استفاده از فرآيندها ، روشهاي كاري ، مواد يا محصولاتي كه موجب اجتناب ، كاهش يا كنترل آلودگي شود و مي تواند شامل بازگرداني ، تصفيه ،‌ تغيير فرآيند ، مكانيزمهاي كنترل ،‌ استفاده كارا از منابع و جايگزيني مواد باشد .

يادآوري : منافع بالقوه پيشگيري از آلودگي شامل كاهش پيامدهاي نامطلوب زيست محيطي ،‌ بهبود كارآيي و كاهش هزينه ها مي شود .